گسترش شهرنشینی و افزایش تعداد شهرها و به دنبال آن مشکلات خاص زندگی شهری بیش از پیش توجه به راهبردها و چارههای سودمند برای بهینه سازی زندگی شهروندان را ضروری ساخته است. علاوه بر موضوعاتی همچون محیط زیست شهری، حمل و نقل شهری، برنامه ریزی شهری، یکی از عوامل بسیار مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کننده ای بر عوامل سازنده شهری دارد “مدیریت شهری” است.
از نظر دانش اداری شهرداری که مدیریت شهر را به عهده دارد یک سازمان به حساب میآید و هر سازمان از سه عنصر تشکیل شده است؛ سرمایه، نیروی انسانی، ابزار و تجهیزات کمبود یا نقص در هر یک از این موارد میتواند شهرداریها را در رسیدن به هدف خود که همانا خدمت به شهروندان و عمران شهر است با مشکل مواجه سازد.
به همین دلیل در این تحقیق؛ مدیریت شهری و مشکلاتی که در راه ارائهی خدمات شهری با آن مواجه هستیم را مورد بررسی قرار میدهیم. بررسی مشکلات مدیریتی از این نظر دارای اهمیت است که تقویت مدیریت شهری رفاه، آسایش و دلپسندتر شدن زندگی برای شهروندان را به همراه دارد و موجب توسعه پایدار در سطح شهرستان میگردد.
1-1 بیان مسأله
یکی از اصلیترین موانع فراروی مدیریت شهری چندپارگی مدیریت شهری در عرصه سیاست گذاری، تصمیم گیری، برنامه ریزی، هدایت و نظارت است. شهر سیستمی باز است که ساختارهای این سیستم هر کدام دارای کارکردهای خاص خود هستند. این عملکردها و کارکردها در پیوستگی زمانی، مکانی و فضایی در حال تغییر، تحول و باز تولیدند.ولی بایستی توجه شود کل سیستم شهر چیزی فراتر از تمام اجزاء، ساختارها، کارکرد و عملکردهای آن است؛ یعنی اگر ساختارها و عملکردهای یک شهر از هم منفک و تجزیه شوند، پیوند دوباره آنها دیگر شمایل سیستم شهر را ندارد. به عبارت دیگر شهر سیستمی پویا است که ساختارهای آن، پیوسته با هم تعامل دارند؛ برای تنظیم این روابط و پایداری سیستم، هماهنگی و یکپارچگی در مدیریت آن ضروری است و نمیتوان کارکردهای مختلف شهر را به مدیریت منفک و بدون ارتباط با هم سپرد و انتظار بهبود وضعیت را داشت.
در چند سال گذشته در محافل علمی و اجرایی کشور ما در مقابل مسائل و مشکلات پیش روی مدیریت شهری، مفهوم مدیریت یکپارچه ،هماهنگ و یا واحد شهری مطرح شده است.(کاظمیان و میر عابدینی،2،1391).
همانطوری که میدانیم هر فعالیت اجتماعی بدون وجود مدیریت سازمان یافته ای که اهداف و ابزار رسیدن به آنها را مشخص کند و فعالیتها را هماهنگ سازد، از هم میپاشد و به بینظمی میگراید. شهرها نیز به عنوان یک سامانه ((system نیازمند مدیریتی میباشند که به تعیین اهداف و برنامه ها پرداخته و فعالیت عناصر مختلف شهری را هماهنگ سازند. (سعیدنیا،1379،صفحه 5).
متأسفانه مدیریت شهری در چارچوب منابع مالی و وضعیت نیروی انسانی شاغل در شهرداری نتوانسته است هماهنگی لازم را با سازمان ها و نهادهای ذیربط در ارائهی خدمات شهری داشته باشد و این شهرستان با مشکلات متعددی در زمینه خدمات شهری از جمله سدمعبر مواجه است. حتی یکی از دغدغههای اصلی کسبه وجود ماشینهای سیار و دستفروشان در حاشیه بازار هاست، جمعآوری این دستفروشها و ماشینها از وظایف شهرداری هاست که متأسفانه در طی این یک سال اخیر ارگانهای مدیریت شهری هیچ نگاهی به این مسئله نداشتهاند.
در مدیریت مدرن مشارکت مردم در کار شهرداریها حرف اول را میزند. با تحقیق و پژوهشی که در باب مشارکت شهروندی در شهرهایی که از ظرفیت تمرکز وجوه حاصل از دریافتهای مردمی که در راستای خدمترسانی هر چه بهتر به شهر استفاده کرده اند میتوانیم دلایلی را که شهرداری کوهدشت نتوانسته به این مهم دست پیدا کند را از جمله عدم تبیین، تشریح و فواید عوارض شهری از سوی شهرداری از یک سو، فقر محسوس وملموس مالی مردمان این خطه و این دیار، نبود ساختار واحد و منسجم هزینه و عملکرد و فقدان برنامه محوری اشاره کرد.
1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
1-2-1 چالشهای مدیریت شهری در ایران
مدیریت شهری در ایران با محدودیتها و چالشهای عمدهای روبرو است این محدودیتها از سویی با رشد جمعیت شهری (مطلق و نسبی) و افزایش نرخ شهرنشینی و شهرگرایی همراه است و از دیگر سو با ساختار سنتی نهادهای محلی مواجه است که هنوز آمادگی تحولی ساختاری را در خود پیدا نکردهاند.(کلیچ،1391،صفحه 2).
از عمدهترین چالشهایی که در حال حاضر؛ مدیریت شهری در شهرهای ایران با آن مواجه میباشند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- گستردگی وظایف محوله به مدیریت شهری در ادارهی شهر و خدمت رسانی به مردم .
2- کمبود پرسنل زبده ، متخصص و متعهد در مجموعهی سیستم مدیریت شهری .
3- اطلاع رسانی ناقص و عدم آشنایی شهروندان با حقوق و وظایف خود .
4- کاهش درآمد و منابع درآمدی مدیریت شهری .(پرهیزکار و فیروز بخت،1390، 56)
در حال حاضر یکی از موانع رشد اقتصادی کشور ساختار اداری ناکارآمد میباشد که قدرت هرگونه پیشرفت و نوآوری را سلب نموده است و علاوه برآن به دلیل فساد اداری بسیاری از امور شهری با هزینههای بالاتری همراه شده است. بنابراین شهرداریها نیازمند ساختاری قوی و پویا در چارچوب اداری میباشند و علاوه بر آن پرسنلی کارآزموده که توان تطبیق با شرایط جدید را داشته باشند و این امر را میتوان در نظام مطلوب مدیریت شهری دنبال نمود که همان مدیریت شهری واحد میباشد که در عمل به دلیل سازمانهایی که در فرآیند مدیریت شهری دارای نقش و اثر هستند عملاً اداره ی شهر با هماهنگی لازم صورت نمیگیرد، هر چند خود شهرداریها برای این فرآیند هنوز آمادگی لازم را ندارند و نیازمند یک خانه تکانی جدید در درون خود هستند. ( کلیچ ، 1391،صفحه 3 ).
محدود بودن امکانات و منابع، نامحدود بودن نیازها و انتظارات مردم، دولتمردان و چاره اندیشان را بر آن داشت تا برای حداکثر استفاده از امکانات و سرمایه ها، یک سری از نیازها و خواستهها را طوری طراحی کنند که عموم مردم بتوانند بخشی از نیازهای خود را از طریق این امکانات رفع کنند.
رویکرد فعلی بسیاری از شهرداریها در منطقه پیرامون ما و از جمله در کشور ما با ساختار و قدرت اجرایی شهرداریها در کشورهای توسعهیافته بسیار متفاوت است . با نگاهی گذرا در مییابیم که در کشورمان ادارهی شهر فاصلهی بسیار زیادی با حکومت شهری (مدیریت جامع شهری) دارد. حتی حضور تعدادی از نمایندگان منتخب مردم در شوراهای شهر نمیتواند شهرداریها را به سمت مدیریت جامع شهری برساند چرا که مدیریت شهری قادر و یا اصولاً مجاز به مدیریت چرخهی حیات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی شهر نمیباشد.
شهرستان کوهدشت از نظر نیروی انسانی کارآزموده توانمندیهای بالایی دارد اما مشکلات و مسائل فراوانی وجود دارد که این مشکلات در شهرستانی چون کوهدشت چشمگیر می باشد؛ از مهمترین این مشکلات عدم همکاری لازم برخی مسئولین شهری در اداره امور شهر میباشدو همینطور از لحاظ ناوگان خدمات شهری ضعیف میباشیم و اگر شهرداری توان پاسخ گویی به نیازهای شهروندان را نداشته باشد مشکلات و معضلات دو چندان میشود و شهروندان هم از وظایف خود که مشارکت در امور شهری میباشد سر باز میزنند. همانطور که میدانیم در نظام مدیریت مردمی هدف این است که همه حضور داشته باشند و همهی عناصری که در مدیریت شهری مؤثر هستند باید بتوانند به سهم خود در این امر مشارکت کنند از جمله عناصر دولتی، محلی، بخش خصوصی و… .
به این منظور باید شرایط زیر محیا گردد:
-
- مشروعیت مدیریت شهری، 2- شفافیت و پاسخگویی، 3- محاسبه پذیری و ارائهی گزارش عملکرد فصلی و سالیانه.(تیموری،1385).
غالباً بررسی مسائل مدیریتی شهرهای کوچک عمدتاً در قالب گزارشها و مصاحبههای تخصصی بوده است، در این گزارش ها به مشکلاتی مانند بیکاری، نبود منابع مالی پایدار و مهاجرت اشاره شده است.(معصوم ،1380).
1-4 جنبه جدید بودن ونوآوری درتحقیق
مدیریت شهری به لحاظ اجرا یک مؤسسه وسیع و بزرگی محسوب می گردد که در آن مشکلات و موانع بسیار متنوع و گسترده بوده که شهرداری یک جزء از عناصر مهم و مدیریتی آن محسوب می شود . لذا سیستم مدیریت شهری به جهت ماهیت متنوع و چند عملکردی آن باید به نحوی طراحی و اجرا شود که تمام عناصر و وظایف امور اجرایی روزمره و بسیار جزئی تا برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های کلان را مورد توجه قرار داده و در ارتقا جایگاه توسعه شهری موثر باشند.
امروزه پدیده ناهنجار سد معبر یکی از مشکلات لاینحل شهرداریها محسوب می گردد. هر روزه افراد بسیاری با استفاده نامتعارف معابر عمومی مانع از احقاق حق عمومی می گردند که شهرداری و مأموران آن مکلف به رسیدگی و جلوگیری از انسداد معبر و رفع سد معبر می باشند. لیکن انجام این تکلیف قانونی همواره با مشکلات زیادی روبرو بوده است و ما هر روز شاهد درگیری میان مأموران شهرداری و افراد متخلف می باشیم، چرا که به نظر می رسد ضمانت اجرایی کافی جهت ارتکاب این تخلف در قانون موجود نمی باشد.
سد معبر دارای اشکال گوناگونی است. از مصادیق سد معبر می توان از سد معابر توسط دست فروشان، نصب دکه های غیر مجاز، تخلیه نخاله، ریختن مصالح آجر و سیمان در معابر عمومی بدون مجوز شهرداری، توقف اتومبیل در مکانهای غیر مجاز، وسایل نقلیه جهت فروش کالا، اشغال پیاده روها و میادین توسط افرادی که از آنجا به عنوان محل سکونت استفاده میکنند نام برد. اینگونه تخلفات میتواند موجبات سد معابر عمومی، اشغال پیاده روها و استفاده غیر مجاز از آن ها و میادین و پارک ها و باغ های عمومی را فراهم آورد.
با توجه به بررسیهای انجام گرفته، بر روی سد معبر خیابانهای اصلی این شهرستان مطالعات منسجمی صورت نگرفته است. بنابراین اگر مدیریت شهری همسو با تغییرات جمعیتی، ساخت وساز و نیازهای افراد شهر؛ خدمات رسانی خود را به صورت برنامهریزی آینده نگر و پایش منطقه بروز رسانی کند این مشکل حل خواهد شد.
1-5 اهداف تحقیق
هدف کلی این تحقیق این است که مشارکت شهروندان در اداره امور شهر به پیشبرد هر چه بهتر خدمات شهری(سد معبر و رفع سد معبر) کمک کند.
اهداف ذیل در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرند:
1- شناخت وتحلیل تنگناهای موجود در خدمات شهری کوهدشت.
2- جلب مشارکت عموم مردم برای مدیریت شهرستان.
3- شناخت مشکلات و محدودیتهای مدیریت شهری و ارائهی راه حلها و پیشنهادهایی برای بهبود و رفع این مشکلات
1-6 سؤالات تحقیق
1- آیا مدیریت شهری کوهدشت در ساماندهی خدمات شهری توان تخصصی و منابع مالی لازم را در اختیار دارد؟
2- آیا مدیریت شهری کوهدشت توان برنامه ریزی و آینده نگری در پیشبرد اهداف خود را دارد؟
3- آیا تعدد کارکنان شهرداری کوهدشت در بهبود خدمات رسانی به شهروندان مؤثر بوده است؟
1- 7 فرضیههای تحقیق:
-
- به نظر میرسد مدیریت شهری کوهدشت در ارائه خدمات شهری با مشکلات و تنگناهای متعددی مواجه است.
-
- فرض بر این است که مجموعه ی مدیریت شهری کوهدشت توان رسیدن به سطح مطلوبی از ارائهی خدمت و رضایتمندی شهروندان را دارا میباشد.
-
- به نظر میرسد با توجه به افزایش کارکنان و پرسنل تخصصی شهرداری به همین نسبت میزان رضایتمندی ارباب رجوع فراهم میگردد.
1-8 تعریف واژهها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)
1-8-1مفهوم مدیریت شهری
گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری، رشد و توسعه روزافزون شهرها، مدیریت امور شهر را به وظیفهای دشوار تبدیل نموده است. علاوه بر موضوعاتی همچون محیط زیست، ایمنی، حمل و نقل و برنامهریزی شهری یکی از عوامل مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کنندهای بر عوامل سازندهی شهری دارد، مدیریت شهری است. اگر شهر همچون سازمانی در نظر گرفته شود لازم است که در رأس آن عنصری برای برنامه ریزی آینده و ادارهی امور کنونی قرار گیرد. این عنصر را میتوان مدیریت شهر نامید. مسائل بسیاری در شهرها وجود دارد که برای حل آنها و پاسخ به درخواستهای موجود در عرصههای زندگی شهری وجود مدیریت شهری ضروری است. بدینسان مدیریت شهری عبارت است از سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخگویی به نیازهای ساکنان شهر است. و شامل کارکردهای برنامهریزی، اجراء، نظارت، هدایت و کنترل است که برای اعمال قدرت باید برآمده از ارادهی شهروندان و قراردادهای اجتماعی باشد.(صرافی و عبدالهی،121،1387)
-
- تعریف مدیریت شهری
اگر مدیریت، به درختی تشبیه شود که شاخه های گوناگونی، مانند مدیریت صنعتی، مدیریت مالی و چون اینها دارد، یکی از شاخه های جدید این درخت، مدیریت شهری است. روشن است که مشخصات و ساختار نهادهای قانونی اداره کننده شهر از کشوری به کشور دیگر تفاوت دارد و هر جامعه ای با توجه به ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خود تعریف یا تلقی خاصی از مدیریت شهری دارد. مدیریت شهری به زبان ساده تمامی مراحل پیاده سازی مدیریت در کالبد و اجتماع شهر است. شهر به عنوان پیچیدهترین مصنوع بشر نیازمند به مدیریتی با دارا بودن طیفی از ادراک این پیچیدگی ها است. برنامه ریزی دقیق و درست سبب رشد اقتصادی، تثبیت سیاسی و افزایش مشارکت شهروندان در امور شهرها میگردد، شکست در حل مشکلات و مسائل شهری، سبب رکود اقتصادی، نارضایتی های اجتماعی،سیاسی، فقر، بیکاری و تخریب محیط زیست خواهد شد. (سعیدنیا،:20-391383،)
1-8-2 خدمات شهری
